بدن ما بیشتر از میکروب تشکیل شده تا سلول‌های انسان

جیمز گالاگر

دانشمندان می‌گویند بیشتر بدن ما را موجودات میکروسکوپی تشکیل می‌دهند و فقط ۴۳ درصد بدن انسان از سلول‌های انسانی تشکیل شده است.

شناخت هر چه بیشتر این مجموعه موجودات میکروسکوپی (ویروس، میکروب، قارچ و آرکیا) که در کل "میکروبیوم" یا یا "ریزاندامگان همزیست" نامیده می‌شود، به درک بهتر ما از بیماری‌های مختلف از انواع آلرژی گرفته تا پارکینسون کمک می‌کند.

دانشمندانی که در این حوزه کار می‌کنند هم این پرسش را مطرح می‌کنند که انسان بودن به چه معناست و هم روی روش‌های درمانی نوآورانه کار می‌کنند.

پروفسور روت لی مدیر بخش علوم میکروبیوم موسسه ماکس پلانک می‌گوید: "میکروبیوم برای سلامت انسان ضروری است. بدن انسان فقط از سلول‌های انسان تشکیل نشده است."

جای جای بدن انسان پوشیده از موجودات میکروسکوپی است، هر چه خود را بشویید و ضدعفونی کنید هم میکروب‌ها باقی خواهند ماند. این موجودات میکروسکوپی بیشتر از هر جای دیگر در اعماق تاریک و پیچ در پیچ و کم اکسیژن روده‌های ما زندگی می کنند.

پروفسور راب نایت، از دانشگاه سن دیه‌گو کالیفرنیا به بی‌بی‌سی می‌گوید: "ما بیشتر میکروب هستیم تا انسان."

اما به جز تعداد سلول، ما از نظر ژنتیکی هم در بدن خود در اقلیت هستیم.

ژنوم (مجموعه ژن‌های) انسان، از ۲۰ هزار ژن تشکیل شده است. "اما مجموعه ژن‌های موجودات میکروسکوپی بدن ما، رقمی بین دو تا بیست میلیون ژن می‌شود."

سارکیس مازمانیان، میکروب‌شناس "مؤسسه فناوری کالیفرنیا" می‌گوید: "ما فقط یک نقشه ژنتیکی نداریم بلکه یک نقشه ژنتیکی دوم هم داریم که ژنوم میکروبیوم‌هاست و فعالیت بدن ‌ما را بهتر می‌کند. به نظر من آنچه ما انسان‌ها را تشکیل می‌دهد، ترکیبی است از دی‌ان‌ای ما و دی‌ان‌ای میکروب‌های بی‌ضرری که در بدن ماست."

ساده انگاری است اگر فکر کنیم که این همه موجودات میکروسکوپی بدون وظیفه و فایده خاصی در بدن ما وجود دارند.

علم دائم در حال کشف نقش میکروبیوم‌ها در کار دستگاه گوارش، تنظیم سیستم ایمنی و مبارزه با بیماری‌ها و نقش آنها در تولید ویتامین‌های لازم است.

پروفسور نایت می‌گوید: "ما اخیرا دریافته‌ایم که چگونه این موجودات میکروسکوپی به شکلی باورنکردنی به سلامت ما ارتباط دارند."

به این ترتیب ما باید درباره دنیای میکروب‌ها جور دیگری فکر کنیم. تا امروز رابطه ما با میکروب‌ها بیشتر رابطه‌ای خصمانه بوده است.

میدان نبرد میکروبی

آنتی‌بیوتیک‌ و واکسن‌، سلاح‌های ما برای مبارزه با آبله، سل و استافیلوکوک طلایی مقاوم به متی سیلین ( MRSI) به شمار می‌روند.

این مبارزه نتیجه خوبی داشته و زندگی بسیاری را نجات داده است اما برخی از محققان نگرانند که در این مبارزه با باکتری‌های شرور، "باکتری‌های خوب" هم ناخواسته صدمه دیده‌اند.

پروفسور لی می‌گوید: "در پنجاه سال گذشته کار فوق العاده‌ای در نابودی بیماری‌های واگیر انجام داده‌ایم. اما در مقابل به طور گسترده و وحشتناکی با افزایش انواع بیماری‌های سیستم ایمنی و آلرژی رو به رو شده‌ایم."

تحقیق درباره میکروبیوم‌ها باعث می‌شود بفهمیم که چه تغییراتی در آنها ایجاد می‌شود و این می‌تواند موفقیت ما را در جنگ با عوامل بیماری‌زا بیشتر کند بخصوص اکنون که با یک بیماری تازه مواجه هستیم که باید راه درمان آنها را بیابیم."

میکروبیوم‌ها با بیماری‌های التهابی روده و پارکینسون و تاثیر داروهای ضد سرطان، شیمی درمانی و حتی افسردگی و اوتیسم هم مرتبط دانسته می‌شوند.

چاقی یک مثال دیگر است. مشخص شده که سابقه خانوادگی و سبک زندگی نقش مهمی در چاقی دارد اما میکروب‌های مفید چی؟

خوردن انواع همبرگر و شکلات هم باعث چاقی می‌شود هم بر نوع میکروب‌هایی که در دستگاه گوارش تولید و تکثیر می‌شوند تاثیر می‌گذارد.

از کجا معلوم که ترکیب نامناسب میکروب‌هایی که متابولیسم غذا را در بدن انجام می‌دهند باعث چاقی نمی‌شود؟

پروفسور نایت موش‌هایی را در آزمایشگاه مطالعه کرد که در استریل‌ترین محیطی که در دنیا وجود دارد به دنیا آمده‌اند. این موش‌ها در تمام مراحل زندگی‌شان کاملا به دور از هر گونه میکروب بوده‌اند.

پروفسور نایت می‌گوید: "ما توانستیم نشان دهیم که اگر از نمونه مدفوع افراد چاق یا لاغر، باکتری‌ها را جدا کنیم و این باکتری‌ها را به بدن موش‌ها منتقل کنیم، موش‌ها بر اساس اینکه باکتری را از کدام یک از انسان‌ها گرفته‌اند چاق یا لاغر می‌شوند."

تزریق باکتری افراد لاغر به موش‌های چاق حتی باعث کم شدن وزن آنها می‌شود.

پروفسور نایت می‌گوید: "نتیجه خیلی جالبی است اما اکنون سوال این است که آیا این آزمایش در انسان هم قابل اجرا است یا نه."

جامعه پزشکی بسیار امیدوار است که بتواند از میکروب‌ها به عنوان داروهای تازه استفاده کند: "میکروب به مثابه دارو."

گنجینه اطلاعات

با دکتر ترفر لالی، در موسسه "ولکام تراست سانگر" که یک موسسه تحقیقات ژنتیکی در بریتانیا است، دیدار کردم. او در این موسسه تلاش می‌کند که میکروبیوم کامل افراد سالم و افراد بیمار را کشت دهد.

او می‌گوید بیماری ممکن است باعث حذف برخی موجودات میکروسکوپی شود و هدف این است که دوباره آنها را وارد بدن کنیم:

"هر روز شواهد بیشتری نشان می‌دهند که ترمیم میکروبیوم یک فرد می‌تواند به مداوای بیماری‌هایی مانند کولیت اولسراتیو، نوعی بیماری التهابی روده منجر شود."

"فکر کنم برای بیشتر بیماری‌هایی که ما درباره‌شان تحقیق می‌کنیم به ترکیب شاید ده یا ۱۵ نوع میکروب مختلف نیاز باشد."

علم داروهای میکروبی، در مراحل اولیه خود است اما بسیاری از محققان معتقدند که بررسی و نظارت بر میکروبیوم بدن خیلی زود به کاری رایج تبدیل می‌شود چون مانند گنجینه‌ای طلایی -البته به رنگ قهوه‌ای- از اطلاعات مربوط به سلامتی است.

پروفسور نایت می‌گوید: "خیلی دشوار است که فکر کنیم که هر قاشق کوچک از مدفوع انسان،آنقدر حاوی اطلاعات مربوط به دی‌ان‌ای میکروب‌های بدن است که برای ذخیره کردن آن به چند تن دی وی دی لازم است."

"در حال حاضر ما با هر بار سیفون کشیدن همه این اطلاعات را نابود می‌کنیم."

"بخشی از چشم‌انداز آینده این است که در زمانی نچندان دور، وقتی سیفون را می‌کشیم، اطلاعات مدفوع ثبت و وضعیت سلامتی ما مشخص شده باشد. این تحولی بسیار بزرگ خواهد بود."